Quyosh tog'lar ortiga botgan vaqt edi. Buxoro shahrining qadimiy mahallalaridan birida, baland devoru zangori gumbazli hovlida kechqurun jimlik cho'kardi. Bu Hoji Ibrohim akaning uyi — shahar savdogarlaridan boy, salovatli, oltmish yoshlik kishi. Uning hovlisi katta, xonadonlari keng, ammo yuraklari sovuq kishi edi.

O'sha kuni Hoji bobo to'rtinchi nikohini o'qitirdi. Zaynab ismli qiz — o'n yetti yoshar, kambag'al dehqonning qizi. Otasi qarzi ko'p edi, oilasida och bolalar. Zaynabni Hoji boboga berishdan boshqa yo'l qolmagan edi. Qiz bilardi buni, ammo qo'li kelsangiz ham qarshilik ko'rsatay olmas edi. Taqdirni qabul qildi, lekin yuragi rad etdi.

Nikoh kuni kechqurun Zaynab alohida xonaga kirgizildi. Xona katta, gilam to'shangan, ammo havo og'ir edi. Derazadan oy nuri tushardi, lekin bu nurda issiqlik yo'q edi. Qiz ko'rpachaning chetiga o'tirdi, qo'llari titrardi. Ko'zlaridagi yoshlarni artardi, chunki yig'lash mumkin emas edi. U endi xotin — itoatkor, sukut saqlovchi, o'z taqdirini qabul qiluvchi.

''Men nima uchun dunyoga keldim?'' — deb o'ylardi Zaynab.''Otam meni sotdi. Onam yig'lab qoldi, lekin hech narsa demadi. Endi men bu qarining mulkiman.''

Eshik ochildi. Hoji Ibrohim aka kirib keldi. U kiyimli, ammo ko'zlarida boshqacha nur bor edi. Bu nur Zaynabni qo'rqitdi. Keksa odam yaqinlashdi, qizning yoniga o'tirdi. Uning nafasi sovuq, tuyular edi. Qo'llari titrardi — yoshlikdan emas, balki vaqt o'tganidan.

— Qo'rqma, qizim, — dedi Hoji bobo. Ovozi yumshoq, ammo Zaynabga bu yumshoqlik og'irroq tuyuldi. — Men seni xursand qilaman.

Zaynab javob bermadi. U faqat boshini egdi. Ichkarida qichqirmoqchi edi, ammo ovoz chiqmadi.

Hoji bobo qizning yuziga qo'lini tegizdi. Qo'li sovuq, terisi qotgan. Zaynabning tanasi qotilib qoldi. U nafas olish qiyin bo'ldi. Keksa odam sekin-asta qizning yubkasining chetidan ushladi. Zaynabning yuragi shunday urardi, go'yo ko'kragidan chiqib ketmoqchi.

— Sen go'zalsan, qizim. Olloh menga marhamat qildi, — dedi Hoji bobo. Uning ovozida qoniqish, quvonch bor edi. Lekin Zaynabga bu quvonch o'lik ovoziga o'xshardi.

Keksa odam qizning yelkasidan o'pdi. Uning lablari quruq, issiq emas. Zaynab ko'zlarini yumdi, o'zini boshqa joyda tasavvur qilmoqchi bo'ldi. Lekin tana haqiqatni his qilardi. Hoji bobo sekin-asta qizning kiyimlarini yechdi. Har bir harakat uzoq davom etdi, go'yo vaqt to'xtagan edi.

Zaynabning tanasi ochilganda, oy nuri unga tushdi. Uning teri oq, silliq edi. Ko'kraklari — ikki anorga o'xshab, yosh, to'la. Hoji bobo bir zum to'xtadi. Uning nafasi tez-tez edi. Ko'zlari yonardi — bu yoshlikni qaytarish umidi edi, ammo bu umid yolg'on edi.

— Olloh-taolo... — pichirladi Hoji bobo. Uning qo'llari Zaynabning ko'kragiga yetdi. Ushladi, bosdi. Qizning tanasi qotib turardi. U hech narsa his qilmasdi — na lazzat, na issiqlik. Faqat sovuqlik va nafrat.

''Nega men?'' — deb o'ylardi Zaynab.''Nega Olloh menga bunday hayot berdi? Men o'lganimdan ko'ra, bu qayg'uda yashayman.''

Hoji bobo qizni ko'rpachaga yotqizdi. O'zi ustiga keldi. Uning tanasi og'ir, issiq emas edi. Qizning ostida ko'rpachalar bosib ketdi. Hoji boboning qo'llari Zaynabning tanasini siypalardi — oyoqlaridan boshlab, tumorchasiga qadar. Qiz o'zini hayvondek his qildi, qo'radagi mol singari.

Hoji boboniki qotib turardi, ammo bu yoshlarnikiga o'xshamasdi. U qattiq, lekin sovuq edi. Zaynabning tumorchasi quruq edi, tayyormas edi. Ammo Hoji bobo kutmadi. U o'zining dastasini qizning tumorchasiga bosdi. Zaynab og'riqdan nafas oldi. Ko'zlari yashlanib ketdi, lekin ovoz chiqarmadi.

— Sabrli bo'l, qizim, — dedi Hoji bobo. Uning ovozi hayajonli edi. — Bu lazzat keltiradi.

Lekin lazzat yo'q edi. Faqat og'riq. Hoji boboning dastasi Zaynabning ichkari kirdi. Sekin, ammo to'xtovsiz. Qizning tanasi qarshilik ko'rsatdi, ammo foydasi yo'q edi. Asbob zo‘rlik bilan ichkariga kirib bordi, Zaynabning tumorchasini yorib o'tdi. Qon oqdi — poklikning qoni.

Hoji bobo harakat qildi. Yuqoriga-pastga. Sekin, keyin tezroq. Uning nafasi qo'pol edi, teridan hidlar chiqardi. Zaynabning ko'kraklari tebranardi — anorlar o'zining og'irligidan tepada-pastda harakat qilardi. Ammo bu go'zallik emas, balki majburiyat edi.

Qizning nafis tanasi Hoji boboning mesh qorniga tegardi. Har safar dasta ichkariga kirganda, yoqimsiz bosim his qilardi. Zaynabning tanasi zerikarli harakatda edi, ammo ruhi yo'q edi. U o'zini o'lik sifatida his qilardi.

Hoji boboning harakatlari tezlashdi. U noxush tovushlar chiqarardi. Zaynabning ko‘kraklarini yana bosdi, tishladi hatto, zavqlanib o‘ynadi. Qiz og'riqdan nafas oldi, lekin hech narsa demadi. Uning ko'zlari ochiq edi, ammo qarashi jonsiz boqardi — devorga, oy nuriga, lekin haqiqatda hech narsani ko‘rmasdi.

— Men... men... — pichirladi Hoji bobo. Uning ovozi bo'g'iq edi. Keyin u to'satdan to'xtadi. Tanasi qotib qoldi. Dastadan issiq suyuqlik Zaynabning ichiga oqdi. Bu lahza qisqa bo'ldi, ammo qiz uchun abadiyat singari uzoq tuyuldi.

Hoji bobo qizning ustidan ag'darildi. Nafasi og'ir edi. Bir necha daqiqa sukut cho'kdi. Faqat uning nafas olishi eshitilardi. Zaynab harakatsiz yotardi. Uning tumorchasi og'rirdi, tanasi shikastlangan edi. Lekin eng katta og'riq yuragida edi.

''Bu mening hayotimmi?'' — deb o'ylardi Zaynab. ''Har kecha... shu keksa odamning ostida?''

Hoji bobo o'rnidan turdi. Kiyimlarini kiydi. Zaynabga qaramadi. Xonadan chiqib ketdi. Eshik yopildi. Qiz yolg'iz qoldi.

Zaynab sekin o'rnidan turdi. Oyoqlari titrardi. Qo'llari bilan tumorchasiga tegdi — qon va boshqa suyuqliklar aralash. Yig'ladi, ammo tovushsiz. Ko'z yoshlari yuzidan oqdi, bo'yniga, ko'kragiga tomdi. Ko'zyoshlardan ko‘kraklar nam bo'lib ketdi — yoshlik va qayg'uning oraligida.

U derazaga yaqinlashdi. Tashqarida osmon yulduzlar bilan qoplangan edi. Qayerdadir itlar hurirdi. Hayot davom etardi — lekin Zaynab uchun hayot to'xtagan edi.

***

Kunlar o'tdi. Zaynab moslashishga harakat qildi. U ertalab turardi, uyni tozalardi, ovqat pishirardi. Hoji boboning boshqa xotinlari bor edi — uchalasi keksa, zerikkan. Ular Zaynabga qizg'anish bilan qarashardi. Yangi qiz, yosh, go'zal. Ammo ularning qizg'anishi behuda edi, chunki Zaynab ham baxtsiz edi.

Har kecha Hoji bobo qizni chaqirardi. Ba'zan ketma-ket bir necha kecha, ba'zan hafta ichida bir-ikki marta. Lekin har safar bir xil edi. Hoji bobo kirib kelardi, qizni yotqizardi, tanasini tekshirar o‘zicha zavqlanardi, keyin kirgizardi. Harakat qilardi — tez yoki sekin, ammo doimo bir xil natija bilan. Nafs dastasidan suyuqlik oqardi, keyin u chiqib ketardi.

Zaynab o'rganishga harakat qildi. Lekin tanasi o'rganmas edi. Har safar og'riq, har safar nafrat. Tumorchasi hech qachon ho'l bo'lmas, faqat quruq va qarshilik ko'rsatuvchi. Hoji boboning dastasi majbur kirib kelardi, ichkariga, to'siqlarni yorib o'tardi.

Bir kecha Zaynab xonada yolg'iz o'tirardi. Hoji bobo hali kelmagan edi. Qiz ko'zguda o'zini ko'rdi. Uning yuzida bolalarcha go‘zallik, ammo ko'zlari endi yosh qizning ko'zlari emas edi, balki